Шубуун: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа
Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
||
17 мүр:
|кирилл_хальмаг = Шову
}}
'''Шубууд''' ({{lang-la|''Aves''}}) — хоёр хүлтэй, [[халуун шуһатай амитад|халуун шуһатай]], [[һээр нюруутан]]ай дэд хүрээндэ багтаха [[амитад]] юм. Бэень [[үдэн|үдээр]] бүрихэгдэһэн, [[шүдэн|шүдэгүй]], хатуу яһархаг хушуутай. Шубуунай хэмжээнь хамагай жэжэ [[һоно билзуухай]] 5 см хамагай томо болохо [[тэмээн шубуун]] 2.7 метр үндэр, 150 кг хүрэтэлхи жэнтэй гэхэ мэтэ янза бүри байна.
Одоогоор [[Дэлхэй]] дээрэ 10,000 оршом зүйлэй шубуун мэдэгдээдэ байна. Халуун, һэрюун, хүйтэн, туйлын бүһэнүүд болон [[тэнгис]], далай гээд дэлхэйн бүхы лэ бүһэн нютагаар тархаһан байха ба хүрээлэн буй оршондоо зохисоһон түрэлүүд байна. Шубуудай тоо толгой [[хойто туйл|хойто]], [[урда туйл|урда]] хоёр туйлһаа экваторта ойртохо туһам ехэдхэдэгынь хоол тэжээл болон саг ууларилай нүхэсэлтэй холбоотой. Иимһээшье олон зүйл шубууд нүүдэлэлэн амидардаг боложо һэн. Шубуудынь нэлээд үндэр хүгжэлтэй амитад бүгөөд ниидэхэд зохисоһон олон гайхалтай зохилдолгоотой. [[Монгол Улас|Монгол орондо]] 460 оршом зүйлэй шубуун нүүдэлэй болон һуурин байдалаар тохёолдоно.
29 мүр:
[[Файл:Archaeopteryx lithographica (Berlin specimen).jpg|мини|слева|Эртэнэй шубуу [[Археоптерикс]]ынь шубуу болон [[мүлхигшэд]]эй шэнжэ шанарые харуулдаг]]
Шубуудай үбгэниинь [[мүлхигшэд]] байһан ба энэнь 150 [[сая]] жэлэй наһатай малтамал [[археоптерикс]] шубуу олдоһоноор бататай нотологдобо. Энэхүү жэгүүртэн үбгэ [[мүлхигшэд]]эй шэнжэ түрэхые хадгалһан, тухайлбал далабануудынхаа түгэсгэлдэ һарбуутай, ута һүүлтэй байба. Тэгэхэдээ зүбхэн энэ бүлэгэй [[һээр нюруутан]]уудта байдаг шубуудай онсолгуудшье баһа ажаглагдажа байна.
== Гол онсолгууд ==
Ниидхэ шадабариһаа гадана шубуудынь илангуяа [[мяхашан]] шубуудай хубида хараанай хүгжэл гойдо һайн, ехээхэн үндэрһөө олзоо хаража шададаг байна. Хоол унданай зуршалһаа хамааран хушуунь олон хэлбриие туһагдаг: хурса эрмэгтэй хушуунь мяхашан шубуудта, хүсэ нэмэгдүүлһэн бол [[тоншуул]]да, гуурһан хэлбэритэй бол жэргэдэг шубуудта гэхэ мэтэ. Үдэнииньшье гэһэн тэдэнэй амидаралай хэб маягта зохисоһон байдаг. Хүйтэн [[саг уларил]]да амидардаг шубууд зузаан үдэ һодоор хамгаалагдаһан байдаг, эрэгшэн шубуудай тодо үдэ һодониинь эмэгшэнээ өөртөө татахад, харин бүдэг үнгэнь зүһээ хубиргахад үйлэшэлдэг. Шубууниинь зүрхэн, уушаг болон шуһанайа эргэлтын тогтолсоотой хүйтэн шуһата амитан. Энэнь зарим зүйлэй шубуудта хүйтэн саг уларилтай болон үбэлэй үеэр хоол тэжээлээ эдибэхтэй хайха бололсоо олгодог.
Зунай дарааха хүнһэнэй нөөсын хомсодолтой тулгаран олон зүйлэй шубууд дулаан орон руу нүүдэлэлдэг. Зарим зүйлнүүд үбэлжэхэ газараа хүрэтэр 10000 км зам туулаханьшье бии.
Одоогой байдалаар 8000 зүйлэй шубууд байна. Тэдэнэй заримынь жэшээлбэл африкын тэмээн хируул болон шэнэ зеландиин киви ниидхэ шадабаригаа алдажа. Бор шубуу, хараасай, ээрүүл билзуухай зэрэг боро шубуунай багынхан бүхэ зүйлэй шубуудай 60%-ые бүридүүлдэг.
== Зүүлтэ ==
| |||