Амитан: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
Elvonudinium (зүбшэн хэлсэлгэ | Хубита)
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы
Elvonudinium (зүбшэн хэлсэлгэ | Хубита)
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы
11 мүр:
'''Амитад''' ({{lang-la|''Animalia''}} буюу ''Metazoa'') гэдэгынь Амитанай [[Биологиин классификаци|аймагта]] хамаарха [[махабад|махабадай]] үндэһэн бүлэгые хэлэнэ. Амитаниинь олон [[эс|эстэй]], оршонтойгоо зохёоһон амидарха шадабаритай ба бусад [[махабад]], эсэбэл тэдыгээрэй зарим хэһэгээр хоололно.
 
== Хүгжэлэй түхэл ==
Үнэншэмөөр амитад 1—1,5 [[тэрбүм]] жэлэй саада тээ юрэ бусын заахан [[хлорофил]]гүй амёбоид мушхалаатай ({{lang-la|''flagellate''}}) эсээр гаралгаһан. Газарай амитад тэнгисэй, сэбэр уһанай амитадһаа эхи табигдаһаншье, зарим зүйлүүд уһанай аймагта бусажа ерээ. Амитад [[Дэлхэй]]дэ [[прокариот]] ({{lang-la|''Procaryota''}}), [[замаг]] ({{lang-la|''Algae''}}), [[мөөгэ]] ({{lang-la|''Algae''}}) һүүлдэ бии болоһон. Олон эстэй амитадай шарил (гэдэһэнэй хүндытэн - ''[[coelenterata]]'', [[хорхой]] - ''vermes'', тулюур [[хуби бэетэн]]дэ дүтын зүйлүүд) анхан хуушан кембриин эдиакариин үеын тунасада дайралдана (690—570 [[сая]] жэлэй саада тээ). [[Кембриин үе]]ын эхиндээ (570—490 [[сая]] жэлэй саада тээ) тэнгисэй минерализировагдаһан ([[ёбуун]]тай буюу [[хитин]]тэй) гадаада яһатай [[нюргата]] болон [[нюргата буса]] олон бүлгэм — трилобидүүд ({{lang-la|''Trilobita''}}), брахиоподууд ({{lang-la|''Brachiopoda''}}), зөөлэн бэетэн ({{lang-la|''Mollusca''}}), археоциадууд ({{lang-la|''Archaeocyatha''}}) бии болобо. Кембриин эсэсдээ гадаада яһатай [[нюргата]] амитад (Cyclostomata — түхэреэн аматанай уг) мэдээжэ. [[Палеозой]]н [[силур үе]]дээ (445—400 [[сая]] жэлэй саада тээ) газарай [[ургамал]] бии бололго нэгэ сагта газарай элдэжэ эхилһэн: орой [[силур үе]]ын [[скорпион]]уудай түрүүшын зүйлүүд мэдээжэ, [[девон үе]]ын (400— 345 [[сая]] жэлэй саада тээ) эсэстэ түрүүшын газарай [[нюргата]] амитад — [[газар уһанай амитад]] — бии болобо. [[Карбоне үе]]дээ (345—280 [[сая]] жэлэй саада тээ) газарда [[нюргата буса]] амитадай [[хорхой шумуул]] болон [[нюргата]] амитадай тулюур [[мүлхигшэд]] ба [[газар уһанай амитад]] булюу байба.
Үнэншэмөөр амитад 1—1,5 [[тэрбүм]] жэлэй саада тээ юрэ бусын заахан [[хлорофил]]гүй амёбоид мушхалаатай ({{lang-la|''flagellate''}}) эсээр гаралгаһан. Газарай амитад тэнгисэй, сэбэр уһанай амитадһаа эхи табигдаһаншье, зарим зүйлүүд уһанай аймагта бусажа ерээ. Амитад [[Дэлхэй]]дэ [[прокариот]] ({{lang-la|''Procaryota''}}), [[замаг]] ({{lang-la|''Algae''}}), [[мөөгэ]] ({{lang-la|''Algae''}}) һүүлдэ бии болоһон. Олон эстэй амитадай шарил (гэдэһэнэй хүндытэн - ''[[coelenterata]]'', [[хорхой]] - ''vermes'', тулюур [[хуби бэетэн]]дэ дүтын зүйлүүд) анхан хуушан кембриин эдиакариин үеын тунасада дайралдана (690—570 [[сая]] жэлэй саада тээ).
 
[[Кембриин үе]]ын эхиндээ (570—490 [[сая]] жэлэй саада тээ) тэнгисэй минерализировагдаһан ([[ёбуун]]тай буюу [[хитин]]тэй) гадаада яһатай [[нюргата]] болон [[нюргагүй]] олон бүлгэм — трилобидүүд ({{lang-la|''Trilobita''}}), брахиоподууд ({{lang-la|''Brachiopoda''}}), зөөлэн бэетэн ({{lang-la|''Mollusca''}}), археоциадууд ({{lang-la|''Archaeocyatha''}}) бии болобо. Кембриин эсэсдээ гадаада яһатай [[нюргата]] амитад (Cyclostomata — түхэреэн аматанай уг) мэдээжэ.
 
[[Палеозой]]н [[силур үе]]дээ (445—400 [[сая]] жэлэй саада тээ) газарай [[ургамал]] бии бололго нэгэ сагта газарай элдэжэ эхилһэн: орой [[силур үе]]ын [[скорпион]]уудай түрүүшын зүйлүүд мэдээжэ, [[девон үе]]ын (400— 345 [[сая]] жэлэй саада тээ) эсэстэ түрүүшын газарай [[нюргата]] амитад — [[газар уһанай амитад]] — бии болобо. [[Карбон үе]]дээ (345—280 [[сая]] жэлэй саада тээ) газарда [[нюргагүй]] амитадай [[хорхой шумуул]] болон [[нюргата]] амитадай тулюур [[мүлхигшэд]] ба [[газар уһанай амитад]] булюу байба.
 
[[Мезозой]]да ([[триасай үе|триас]], [[юрын үе|юра]] ба [[шохойн үе|шохой]]; 230—66 сая жэлэй саада тээ) [[мүлхигшэд]] булюу байба. [[Триасай үе]]ын (230— 195 сая жэлэй саада тээ) дунда хэһэгтэ [[үлэг гүрбэл]]үүд бии болоһон, эсэстээ — [[һүн тэжээлтэн|һүн тэжээлтэд]] бии болобо. [[Шубуун|Шубууд]] [[юрын үе|юрын]] эсэсэй (195—136 сая жэлэй саада тээ) үеһээ хойшо мэдэдэг. [[Шохойн үе]]ын (136—66 сая жэлэй саада тээ) эсэстээ [[нюргагүй]] амитадай, [[үлэг гүрбэл]]үүд оруулалсаад газарай болон тэнгисэй [[мүлхигшэд]]эй олон бүлгэмүүд үхэжэ дууһаба.
 
Жиирэй яряанай хэлэндэ "Амитан" гэдэгтэ хүные хамааруулдаггүй болобош, [[биологи|биологиин]] нэрэ томьёоной хубида [[Биологиин классификаци|Амитанай аймагай]] бүхэ түрэл, зүйл багтаха ушар [[хүн]] баһа багтана.
"https://bxr.wikipedia.org/wiki/Амитан" хуудаһанһаа абтаһан