Амазон мүрэн: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа
Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы |
||
23 мүр:
Амазон мүрэн [[экватор]]ай дагуу урдадаг болохоор халуун ороной уһархаг бороо хойто тала бүмбэрсэгтэ (3—9-р һарада) нэгэ боло зүүн эрэг дээрэ, эсэбэл урда тала бүмбэрсэгтэ (10—4-р һарада) баруун эрэг дээрэ ехээр орожо уһаар байнга тэтгэжэ байдаг болохоор энэ мүрэн тиимэ ехэ уһатай байдаг.
=== Эхин ===
[[Файл:The Source of the Amazon River.jpg|thumb|left|Амазон мүрэнэй эхин]]
Амазон мүрэнэй эхэ хаана байдагые һаяханые хүртэл нарын мэдэдэггүй байгаа. Түүндэ шудхадаг хоёр гол шудхалангай нэгэ болохо [[Укаяли мүрэн]]тэйгөө ниилээд 6565 км газар урһадаг болохоор зуу гаруй км элүү утатай [[Нил мүрэн|Нил мүрэнэй]] дараа хоёрдугаарта орожо голуудай хатан хаан боложо байгаа юм. Гэбэшье 1995 ондо зохёон байгуулагдаһан олон уласай һудалгаанай багынхан Укаяли голоор үгэһэн эхиндэнь хүрэжэ уг голынь Апуримак болон Урубамби хэмээхэ хоёр гол ниилһэнһээ үүдэһэные мэдэбэ. Һудалаашад Апуримак голын эхиндэ хүрэһэнээр Апуримак-Укаяли-Амазон гэһэн абарга томо уһан һүлжээнэй уртань 7025 км гэжэ тодорхойлбо. Тиимэ болохоор манай гарагай хамагай урта мүрэн боложо байгаа юм. Гэтэл Нил болон түүндэ шудхадаг [[Сагаан Нил]], [[Альберт Нил]], [[Виктори Нил]], [[Виктори нуур|Виктори]] болон Кагера нууруудай урта ниилээд бараг гурбан зуун километрээр богони ажа.
=== Шудхаланууд ===
Амазон мүрэн 500 гаруй шудхалантай. Тэдыгээрһээ 17-нь 1800-3500 километрай уртатай байдаг. Амазон мүрэнэй тээжэ абаажадаг ехэ уһан шудхадаг хэһэгһээ абахуулаад тэнгисэй 400 км хэһэгэй уһые сэнгэг болгодог.
Мүр 30 ⟶ 33 :
Укаяли болон Мараньон голууд ниилһэнэй дараажаһаа Амазон нэрэтэй болодог. Энэ хоёр шудхалан хоёул [[Андуудай нюруу]]нһаа эхэ абан урдаһаар понго хэмээхи хадархаг хабасалые туулан тэгшэ талада хүрэдэг. Тэрэхүү нарыхан хабсалай ёроолоор нарыхан жэмэ гарахашье зайгүй бүгөөд зарим газартаа хорёодо метр үргэлжэлхэ оргилһон. хөөһэрһэн догшон ширүүн урдагал лэ байдаг. Илангуяа Мараньон ехэ догшин зантай. Тэрээр уулаһаа бууха замдаа 27 понго хабасал дундуур үнгэрдэг. Тэдыгээрһээ хамагай һүүлшын буюу хамагай догшон ширүүн хабсалые Понго де Мансериче буюу "Тотинуудай хаалга" гэдэг ажа. Хамагай һүүлшын хабсалые үнгэрөөд Амазоной уудам талада гаража хүлэг онгосо ябаха боломжотой болодог ажа.
Амазонойнам дооро газар буюу Амазонинь манай дэлхэй дээрэ хамагай агуу уудам газаруудай нэгэ юм. Энэ боло намаг, шэрэнгэ ойн эзэнтэ улас бүгөөд гол мүрэнүүдиинь сорын ганса зам харилсаа болодог. Иимэрхүү уһан замууд хэтэрхэй хангалтатай байдаг. Ушариинь Амазон мүрэн бүтэн 8 мянган километрай турша хүлэг онгосо ябаха боломжотой болохоор тэрэ бэлэй. Уһанай түбшин хорёод метрээр нэмэгдэдэг үерын үедэ эрэг оршомой намхан газарууд 80-100 км хүртэл уһанда абтадаг. Харин жэрэй үедээ Амазон мүрэн ехэ олон аралууд бүхы һалаанууд болон һалбарладаг ушар тиимэшье абарга томо мүрэн гэжэ харагдадаггүй. Мүрэн дээрэ хүбэгшэ аралууд байдаг ба тэдыгээриинь урһагалай дагуу алгуурхан хүбэжэ ябадаг. Эдэгээр хүбэгшэ аралуудиинь хоорондоо ороосолдон барисалдаһан [[ургамал]]уудай үндэһэ мүшэрүүд, моддоос тогтохо ба уламаар шэнээр ургамал ургажа арал маягтай болоһон байдаг.
Амазон мүрэнэй налуунь тиимэшье ехэ бэшэ ушарһаа шудхадаг хэһэгһээ 1000 километрай холо газарташье [[далай]]н түрлэгэй нүлөө мэдрэгдэдэг. Амазоной түрлэгэй онсолог гэбэл түүнэй ширүүн урсагалиинь далайн түрлэгтэй мүргэлдөөд ехэ үндэр дабалгаа үүдэгэн хөөсөржэ голын урдагал сөрөн асар ехэ дуу шуугяантай түрлэг болон үгдэхдөө замдаа тааралдаһан бүхыные хуу хаман ододог. Энэ үедэ амжижа хажуугай зогсоол буудалдаа орожо амжаагүй хүлгүүдые 6 метрай үндэртэй хүүгһэн ехэ дабалгаа хүмрүүлэн жэбүүлжэ орходог. Ямар нэгэн аймшагта араатан мангад мэтэ һанагдадаг эрэг дээрэ бүхыные һүйтэгэн хооһоруулжа үертэ абтуулдаг энэхүү гэнэтэй ушар бэтүүлэг аймшагые индианшууд эртэ дээрэ үеһээ мэдэржэ тэрэхүү догшон шэрүүн дабалгаае "Хүрхэрһэн ехэ уһан" гэжэ нэрэлдэг байгаа.
== Зүүлтэ ==
{{зүүлтэ}}
| |||