Ягшаа ба рагшас: хубилбаринуудай хоорондохи илгаа

Зосоохинь усадхагдаа Зосоохинь нэмэгдээ
Undo revision 3080 by I like to play Chrono Trigger (Talk)
Andrijko Z. (зүбшэн хэлсэлгэ | Хубита)
Заһабариин тодорхойлон бэшэлгэ үгы
1 мүр:
'''Ягшас ба рагшас''' (ягшас < [[Самгарди|сам.]] yakṣa > паляар yakkha, сингаалаар яка; [[Хитад хэлэн|хи.]] 夜叉 yèchā, 乞叉 yǐchā, 藥叉yàochā, 閱叉yuèchā; японоор 夜叉 yasha; мьянмаар ba-lu; рагшас < [[Монгол бэшэг|мо.б.]] ragšas < [[Самгарди|сам.]] rakṣasa < rakṣas, ‘хорон’, ‘хоротон’ > сингаалаар ракша (с); [[Хитад хэлэн|хи.]] 羅刹 luóchà, 羅刹姿luóchàzī, 羅叉娑luóchàsuō, 阿落刹婆 āluòchàzī, 阿落迦婆āluòjiāzī) (заримдаа оройлсо үгэнүүд, заримдаа бэшэ) — [[мангад]], мяхашан, [[шолмос|ада шолмосой]] ниитэ нэрэ. Ондоо нэрэнүүд — [[Хитад хэлэн|хи.]] 速疾鬼 shùchīguǐ ‘яарагша шолмос’, 惡鬼神 èguǐshēn ‘хорото шолмос ба үхэдэл’, [[Самгарди|сам.]] palāda ‘харшан’ < pala ‘мяхан’, [[Самгарди|сам.]] нишичара ‘һүниндөө хэсэгшэ’, [[Самгарди|сам.]] ятудхан ‘зайгуул’, [[Самгарди|сам.]] итараджана ‘ондоо хүнүүд’, [[Самгарди|сам.]] пуньяджана ‘арюун хүнүүд’.
 
Ригвээдэдэ ба Атһарвавээдэдэ гардагаар энэнь эртэнэй нэгэ үндэһэтэнэй нэрэ ажа. Хожомынь харгис түрэмгиигээр муу хойхорой нэрэ боложо мангас гэһэн удхата шэлжэжээ. Энэдхэг, түбэд домогуудта хүн амитадай шуһа һородог, һэеэр хоол хэдэг, һүниин сагта амитанда хоро хүргэдэг. Эрэ рагшасые асари томо хара бэетэй, улаан үһэтэй, ногоон гү, али улаан галтай нюдэтэй, улаан хүзүүтэй, ута гартай, шуһан болоһон һоёотой, эбэртэй; эмыень ([[Самгарди|сам.]] якшини, rākṣasī; сингаалаар якини; [[Хитад хэлэн|хи.]] 羅刹私, 羅叉私, 羅刹斯, 羅刹女) һайхан зүһэтэйгээр дүрэлһэн байдаг. Мүн баһа Раавана (Rāvana) хаанай Шэрэ Ланкын харшан үндэһэн угсаатан, [[Энэдхэг]] ороной варварнууд.
 
Буддын шажанда ороһон найман ягшас — [[Намсарай]] гү, али [[Ошорваани]] хаанай мэдэлдэ орожо, Номой Һахюуһан байдаг.
<gallery>
[[Image:MathuraYaksa.jpg]]
[[Image:SungaAtalanteMathuraYaksa.JPG]]jpg
Image:SungaAtalante.JPG
</gallery>
 
== Янза ==
* Нишкантһака (niṣkaṇṭhaka), ‘хоолойгүй’ ягшас
{{stub}}
Нишкантһака* Фэйсин-еча (niṣkaṇṭhaka飛行夜叉), ‘хоолойгүй’ниидэдэг ягшас
 
Фэйсин-еча (飛行夜叉), ниидэдэг ягшас
== Суута ягшас ба рагшас ==
'''Арбан рагшасии''' — [[Сагаан лёнхобо һудар]]та дурсагдаһан арбан рагшасии; тэдэ бүхэн ямар нэгэ Будда гү, али Бодисадатай хүлеэтэй, энэ Будда/Бодисадын үнгэрһэн бэелэл гэдэг:
# Ачалаа (Acalā) — [[Манжашэрэ]]тэй хүлеэтэй,
# Виламбаа (Vilambā) — [[Абида]]тай хүлеэтэй,
Мүр 25 ⟶ 26 :
# Сарвасадаауёхаарии (Sarvasattvāujohārī), ‘хамаг амитадай һүлдын мүн шанар’ — [[Газарай Зүрхэн]]тэй хүлеэтэй.
Тэрээнһээ гадна, найман, арбан хоёр, 500 рагшасиинууд нэрлүүлэгдэдэг.
* Аймана, Шэрэ Ланкын доро түрэлтэн ягшас. Саб сагаан нюуртай, сагаан хасарай ба өргөнэй һахалтай, сагаан хубсаһатай, алаг (сагаан-улаан) тулгууртай.
 
* Алони (陀羅那), ягшас
*Аймана, Шэрэ Ланкын доро түрэлтэн ягшас. Саб сагаан нюуртай, сагаан хасарай ба өргөнэй һахалтай, сагаан хубсаһатай, алаг (сагаан-улаан) тулгууртай.
* Ананга, ‘бэегүй’, асуури, заримдаа ягшаста тоологдоно, Шэрэ Ланкада
*Алони (陀羅那), ягшас
* Апараажита (Aparājita), ‘илагдашагүй’, ягшас
*Ананга, ‘бэегүй’, асуури, заримдаа ягшаста тоологдоно, Шэрэ Ланкада
* Аханьто-еча (阿難陀夜叉), Сагаан Шүдэн нэрэтэй ягшас
*Апараажита (Aparājita), ‘илагдашагүй’, ягшас
* Бала-гири, Шэрэ Ланкада, үхибүүдые хорлодог эмэ шолмосууд. Тэдээндэ сагаан будаар, амтата зүйлнүүдээр, хэбэй бообоор, һүгөөр, зүгын балаар, дала модоной шэхэрээр бэлдэһэн үхибүүнэй дүрэһэ үргэдэг.
*Аханьто-еча (阿難陀夜叉), Сагаан Шүдэн нэрэтэй ягшас
* Варанаада (Varanāda), мөөрэгшэ ягшас
*Бала-гири, Шэрэ Ланкада, үхибүүдые хорлодог эмэ шолмосууд. Тэдээндэ сагаан будаар, амтата зүйлнүүдээр, хэбэй бообоор, һүгөөр, зүгын балаар, дала модоной шэхэрээр бэлдэһэн үхибүүнэй дүрэһэ үргэдэг.
* Гара-яка, Шэрэ Ланкада
*Варанаада (Varanāda), мөөрэгшэ ягшас
* Гопалаа (Gopalā), ягшас
*Гара-яка, Шэрэ Ланкада
* Даха-ата-санния, 18 үбшэнэй шолмос, Шэрэ Ланкада
*Гопалаа (Gopalā), ягшас
* Ицзи-лоча-нюй (一髻羅刹女), ‘Нэгэ үһэнэй һоёотой эмэ рагшас’, ехэ далайда һуудаг ехэ рагшасай һамган. Шуһа үнэр абаад, һүниндөө 80.000 [[багцад]] ниидэхэ шадаха.
*Даха-ата-санния, 18 үбшэнэй шолмос, Шэрэ Ланкада
* Каалака (Kālaka), шарин хүбүүн бисалгажа үедэ тэрээнэй толгойе ташаад абаба ягшас
*Ицзи-лоча-нюй (一髻羅刹女), ‘Нэгэ үһэнэй һоёотой эмэ рагшас’, ехэ далайда һуудаг ехэ рагшасай һамган. Шуһа үнэр абаад, һүниндөө 80.000 [[багцад]] ниидэхэ шадаха.
* Калу-кумара, ‘Хара хан хүбүүн’, Шэрэ Ланкада 3 дүрэһэтэй, эхэнэрнүүдые үзэн ядагша. Тэрээндэ сагаан будаа, янзын карри, талханай модоной жэмэс, далайн ба дабһагүй уһанай загаһанай долоон зүйл үргэдэг.
*Каалака (Kālaka), шарин хүбүүн бисалгажа үедэ тэрээнэй толгойе ташаад абаба ягшас
* Калу-яка, ‘Хара ягшас’, сингаалай уг Виджаяын ба Кувени эмэ шолмосой хүбүүн, гарагай долоондо (бимба), муу ондо, муу һарада, һарын шэнэдэ түрэһэн. Хаб хара үнгэтэй, аймшагтай нюуртай, туйлай ехэ түхэреэн шэхэтэй, дүрбэн гартай, бэлхүүһэндээ кообронуудтай. Энэ ягшас толгойгоо үбдэлгэ, халуун, хэрхэ үбшэн, хотоодын үбшэн, хушханай ханяадан, һарынхиин цииклын эбдэлгэ, гариг үбшэн, муу зүүдэн, зохолоон хүргэдэг.
*Калу-кумара, ‘Хара хан хүбүүн’, Шэрэ Ланкада 3 дүрэһэтэй, эхэнэрнүүдые үзэн ядагша. Тэрээндэ сагаан будаа, янзын карри, талханай модоной жэмэс, далайн ба дабһагүй уһанай загаһанай долоон зүйл үргэдэг.
* Кумбһиира (Kumbhīra) — ‘матар’, ‘абарга могой-луу’. Ягшасай хаан, Буддын шажанда ороод, Номой Һахюуһан болобо.
*Калу-яка, ‘Хара ягшас’, сингаалай уг Виджаяын ба Кувени эмэ шолмосой хүбүүн, гарагай долоондо (бимба), муу ондо, муу һарада, һарын шэнэдэ түрэһэн. Хаб хара үнгэтэй, аймшагтай нюуртай, туйлай ехэ түхэреэн шэхэтэй, дүрбэн гартай, бэлхүүһэндээ кообронуудтай. Энэ ягшас толгойгоо үбдэлгэ, халуун, хэрхэ үбшэн, хотоодын үбшэн, хушханай ханяадан, һарынхиин цииклын эбдэлгэ, гариг үбшэн, муу зүүдэн, зохолоон хүргэдэг.
* Мадана-яка, ‘шуналай ягшас’
*Кумбһиира (Kumbhīra) — ‘матар’, ‘абарга могой-луу’. Ягшасай хаан, Буддын шажанда ороод, Номой Һахюуһан болобо.
* Манибадра (Maṇibhadra), намайн амбанай нэгэн, ягшасай хаан (аяншадай, наймаашадай үмэглэгшэ, магад, [[Намсарай]]н ондоо нэрэ)
*Мадана-яка, ‘шуналай ягшас’
* Матоу-лоча (馬頭羅刹), морин толгойтой рагшас
*Манибадра (Maṇibhadra), намайн амбанай нэгэн, ягшасай хаан (аяншадай, наймаашадай үмэглэгшэ, магад, [[Намсарай]]н ондоо нэрэ)
* Матутачандии (Maṭutacaṇḍī), ‘хара шүдэн’, рагшасии
*Матоу-лоча (馬頭羅刹), морин толгойтой рагшас
* Махасона (Үхэһэдэй альба шүдхэр), Мала-яка, Мала-прета, Шэрэ Ланкада. 10 дүрэһэтэй, хүнэй бэетэй, шоно гү, али баабгай толгойтой, бодон гахайгаар ябадаг, ганса гараар заан гаргаха шадаха, булшан задарха тахал <small>([[холеэрэ]])</small>, шуһаар уруу һуулга <small>([[дизентерии]])</small> үргэдэг. Тэрээндэ амиды эрэ тахяа, хохимойдо шанаһан сагаан будаа хүргэдэг.
*Матутачандии (Maṭutacaṇḍī), ‘хара шүдэн’, рагшасии
* Мохини-якини, ‘Альбан, дура буляама эмэ ягшас’, Шэрэ Ланкада
*Махасона (Үхэһэдэй альба шүдхэр), Мала-яка, Мала-прета, Шэрэ Ланкада. 10 дүрэһэтэй, хүнэй бэетэй, шоно гү, али баабгай толгойтой, бодон гахайгаар ябадаг, ганса гараар заан гаргаха шадаха, булшан задарха тахал <small>([[холеэрэ]])</small>, шуһаар уруу һуулга <small>([[дизентерии]])</small> үргэдэг. Тэрээндэ амиды эрэ тахяа, хохимойдо шанаһан сагаан будаа хүргэдэг.
* Ниррити (Nirṛti), рагшасай хаадай нэгэн
*Мохини-якини, ‘Альбан, дура буляама эмэ ягшас’, Шэрэ Ланкада
* Пааньчика (Pāñcika), найман ехэ ягшасай гурбадахи, Хааритиин (Hāritī) эрэнь.
*Ниррити (Nirṛti), рагшасай хаадай нэгэн
* Праламбаа (Pralambā), рагшасии.
*Пааньчика (Pāñcika), найман ехэ ягшасай гурбадахи, Хааритиин (Hāritī) эрэнь.
* Пуурнабадра (Pūrṇabhadra), найман ягшас амбанай нэгэн
*Праламбаа (Pralambā), рагшасии.
* Пуурнака (Pūrṇaka), ‘дүүрэн’, ягшас
*Пуурнабадра (Pūrṇabhadra), найман ягшас амбанай нэгэн
* Пушпаахара (Puṣpāhara), ‘сэсэг зулгаагша’, ‘сэсэг эдигшэ’, ягшас
*Пуурнака (Pūrṇaka), ‘дүүрэн’, ягшас
* Саньжана (Sañjana), ‘түгэдөөр илаһан’, ягшасай хаан
*Пушпаахара (Puṣpāhara), ‘сэсэг зулгаагша’, ‘сэсэг эдигшэ’, ягшас
*Саньжана Саньжая-ваьраати (SañjanaSañjaya-vairāṭi), ‘түгэдөөр илаһан’, ягшасай хаан
* Сарвасаттваауёхаарии (Sarvasattvāujohārī), ‘хамаг амитадай һүлдын мүн шанар’, рагшасии
*Саньжая-ваьраати (Sañjaya-vairāṭi), ягшасай хаан
* Сударщана (Sudarśana), ‘гоё һайхан’, ягшас
*Сарвасаттваауёхаарии (Sarvasattvāujohārī), ‘хамаг амитадай һүлдын мүн шанар’, рагшасии
* Суурья, ‘наран’, наранай засаг баригша ягшас
*Сударщана (Sudarśana), ‘гоё һайхан’, ягшас
* Рудһираахаара (Rudhirāhāra), ягшас
*Суурья, ‘наран’, наранай засаг баригша ягшас
* Тота-яка, ‘Эрье Шадарай ягшас’, Шэрэ Ланкада
*Рудһираахаара (Rudhirāhāra), ягшас
* Уяньзу (無厭足), ‘садахаа мэдэхэгүй’, рагшасии, 無厭足 Insatiable, name of a rākṣasī, v. 十羅刹女.
*Тота-яка, ‘Эрье Шадарай ягшас’, Шэрэ Ланкада
* Харикеща (Harikeśa), ‘шара үһэтэй’, ягшас
*Уяньзу (無厭足), ‘садахаа мэдэхэгүй’, рагшасии, 無厭足 Insatiable, name of a rākṣasī, v. 十羅刹女.
* Хааритии (Hāritī)/Арити (Ariti), , ‘дура буляаһан’, ‘сарюун’; ‘харша’; ‘хара ногоон’, ‘шара’ г. м.; рагшасай эхэ ([[Хитад хэлэн|хи.]] 鬼子母神 guǐzǐmǔshēn), Ражагриха хотын үхибүүд эдихэ тангаригтай рагшасии. Будда тэрээниие эхэнэрнүүдэй хиидэй һахюуһан болгобо. Тэрэ нэгэ үхибүүн баринхай, нэгэ үхибүүн хажууда байдаг. Хааритиида үхибүүд, үхибүүдэй бэеын элүүр мүргэдэг.
*Харикеща (Harikeśa), ‘шара үһэтэй’, ягшас
* Хири-яка/Рири-яка (Шуһата ягшас), 7 дүрэһэтэй, Шэрэ Ланкада
*Хааритии (Hāritī)/Арити (Ariti), , ‘дура буляаһан’, ‘сарюун’; ‘харша’; ‘хара ногоон’, ‘шара’ г. м.; рагшасай эхэ ([[Хитад хэлэн|хи.]] 鬼子母神 guǐzǐmǔshēn), Ражагриха хотын үхибүүд эдихэ тангаригтай рагшасии. Будда тэрээниие эхэнэрнүүдэй хиидэй һахюуһан болгобо. Тэрэ нэгэ үхибүүн баринхай, нэгэ үхибүүн хажууда байдаг. Хааритиида үхибүүд, үхибүүдэй бэеын элүүр мүргэдэг.
* Хуниян-яка/Суниян, Шэрэ Ланкада — ада шолмосой эльбэ жадхатай, холбоотой ягшас, [[бэрид]]эй хаан. Тэрэ сагаан арһатай, һоёотой, найман нэрэтэй, арбан дүрэһэтэй, арбан хоёр һамгатай. Сагаан морёор ябадаг, кообронуудаар орёоһон, һэлмэ, хоёр һэрээ таяг, галтай шанагаар зэбсэглэгдэһэн. Зосоохи үбшэнүүд, бөөлжэһөө хүрэлгэ, шүрбэһөө таталга, үригүй байлга хүргэдэг, хээлитэйе хорлодог.
*Хири-яка/Рири-яка (Шуһата ягшас), 7 дүрэһэтэй, Шэрэ Ланкада
* Чуулака, Чууда (Cūlaka, Cūḍa), найман ягшасай нэгэн,
*Хуниян-яка/Суниян, Шэрэ Ланкада — ада шолмосой эльбэ жадхатай, холбоотой ягшас, [[бэрид]]эй хаан. Тэрэ сагаан арһатай, һоёотой, найман нэрэтэй, арбан дүрэһэтэй, арбан хоёр һамгатай. Сагаан морёор ябадаг, кообронуудаар орёоһон, һэлмэ, хоёр һэрээ таяг, галтай шанагаар зэбсэглэгдэһэн. Зосоохи үбшэнүүд, бөөлжэһөө хүрэлгэ, шүрбэһөө таталга, үригүй байлга хүргэдэг, хээлитэйе хорлодог.
*Чуулака, ЧуудаЩатакри (Cūlaka, CūḍaŚatakri), найманягшас ягшасайамбанай нэгэн,
*Щатакри (Śatakri), ягшас амбанай нэгэн
 
== Уг узуур ==
* {{en icon}} Southill W. E., Hodous B. A. A dictionary of Chinese Buddhist Terms. Taipei, 1972.
* {{ru icon}} Краснодембская Н. Г. Будда, боги, люди и демоны. Спб., 2003
* {{ru icon}} Мифологический словарь, М., 1991
* {{mn icon}} Монгол хэлний харь үгийн толь. УБ, 1997
== Хара: ==
*[[Асуури]]
*[[Бэрид]]
*[[Намсарай]]
*[[Ошорваани]]
 
== Хара: ==
{{buddhism-stub}}
* [[Асуури]]
* [[Намсарай]]
* [[Бэрид]]
* [[Ошорваани]]
 
{{stub}}
[[Category:Буддын шажанай домог үльгэр]]
[[Category:Энэдхэгэй домог үльгэр]]
"https://bxr.wikipedia.org/wiki/Ягшаа_ба_рагшас" хуудаһанһаа абтаһан