Масса

Масса (Грек: μᾶζα гэхэһээ гаралтай) гэжэ физикын шэнжэлхэ ухаанда алибаа бодосой гурбан шэнжэ шанарай (инерциал масс, эдибхэтэй гравитациин масса, эдибхэгүй гравитациин масса) али нэгые тодорхойлдог хэмжэгдэхүүн юм. Үдэр тутамай амидаралда ехэнхидээ масса гэхые жэн гэдэгтэй эжэл удхаар абадагшье шэнжэлхэ ухаанда хоёр өөр шэнжэ шанар болоно.

Масса
Килограммай эталон
Тэмдэг	$M,m$
СИ	килограмм
СИ һуури нэгэжэ	грамм

Алибаа бэеын инерциал массань хүсэнэй үйлэшэлэл доорохи түүниин хурдадхал юм. Ньютоной хоёрдугаар хуули ёһоор $m$ массатай бэеэ $F$ хүсэнэй үйлэшэлэл дооро оруулбал $a$ хурдадхалые ${\frac {F}{m}}$ томьёогоор үгэнэ.

Үүнһээ гадна бэеын массань түүнэй үүдхэһэн гү, али үйлэшэлэл дооро ороһон татаха хүсэнэй хэмжээ юм. $m_{1}$ массатай эхинэй бэеэ $m_{2}$ хоёрдугаар бэесэ $r$ зайда байралуулбал эхинэй бэень дараахи хэмжээтэй $F$ таталсаха хүсэнэй үйлэшэлэл дооро ородог

$F=G\,{\frac {m_{1}m_{2}}{r^{2}}}\,$

үүндэ $G$ нь 6.67 × 10⁻¹¹ кг⁻¹ м³ с⁻² хэмжээтэй гравитациин тогтомол. Энэ хэмжээе заримдаа гравитациин масса гэхэ болоод илгаха шаардалгатай үедэ $M$-р эдибхэтэй гравитациин массые, $m$-р эдибхэгүй гравитациин массые тэмдэглэнэ. 17-р зуунһаа хойшо хэһэн олон туршалтуудай үрэ дүндэ инерциал ба гравитациин массань эжэл болохонь тогтоогдоһон болоод энэ харисангы юрэнхы онолой эквивалентын заршамда тусгагдана.

Харисангы тусхай онолоор тухайн бэеын масса ба энергиин холбоое үзүүлдэг ($E=mc^{2}$). Энэ холбооной үрэ дүндэ алибаа бөөмсүүдэй ниитэ массань тус тусын бөөмсын массануудай ниилбэри массаһаа ехэ гү, али бага байжа болодог.

Дэлхэйн гадарга дээрэ бэеын $W$ жэниинь массатай дарааха холбоотой

$W=mg\,$

үүндэ g нь 9.81 м с² хэмжээтэй дэлхэйн татаха хүсэнэй уламаар үүдэхэ хүндын хүсэнэй хурдадхал. Бэеын жэниинь түүниин оршонһоо хамаардаг бол массань үгы. Жэшээлбэл 50 килограмм массатай бэе дэлхэй дээрэ 491 ньютон жэнтэй бол һара дээрэ энэ бэе юрэдөөл 81.5 ньютон жэнтэй, харин массань өөршэлэгдөөгүй байна.